تولید مثل قزل آلا در مزارع پرورش ماهی
اگر در مزارع پرورش ماهی قزل آلا دمای آب بالاتر و غذادهی بهتری نسبت به طبیعت داشته باشد گاهی اوقات ماهی قزل آلا زودتر بالغ می شود. همانند بسیاری از گونه های دیگر ماهی، قزل آلا نیز می تواند در مزارع پرورش ماهی به بلوغ برسد. ماده ها و نرها تخم و اسپرم تولید می کنند اما آنها نمی توانند در شرایط مزرعه پرورش ماهی تخمریزی کنند مگر اینکه تمام شرایط مطلوب محیطی مورد نیازشان شبیه سازی شود. گر چه تولید تخم لقاح یافته و لارو تازه خارج شده از این طریق مشکل و پر هزینه خواهد بود. بنابراین، از دیگر راههای موثر در تکثیر مصنوعی قزل آلا خارج کردن تخم ها و بارور نمودن آن با اسپرم نر می باشد.
آماده سازی قزل آلا برای تکثیر
در مزرعه پرورش ماهی از علائم وارد شدن به فصل تکثیر این است که ماده ها و نرهای بالغ در نزدیکی ورودی آب استخر ( مخزن ) جمع شده و اغلب سعی می کنند در خلاف جهت جریان آب پرش کنند. و این نشان می دهد که ماده ها و نرها آماده مهاجرت برای تخمریزی می باشند. در این زمان نرها و ماده ها باید از هم جدا شوند. در غیر این صورت مولدین رسیده خود به خود تخم ریزی خواهند کرد و برخی از تخم های رها شده خورده شده و یا در کف استخر رفته و از دسترس خارج می گردند. در طول فصل تکثیر نر و ماده را می توان به راحتی تشخیص داد (تصویر 1 ). بنابراین به راحتی می توان نر و ماده را از هم جدا کرد. نر ها باریکتر و پشت شان بلند و خمیده است. رنگشان روشنتر. فک پایین شان تیز تر و به شکل اشاره می باشد. نر های مسن تر طول فک پایین شان بیشتر و به شکل یک قلاب که با یک زائده متورم پوشیده شده است قابل تشخیص است. از دیگر نشانه ها، برآمدگی میله ای کوچک تناسلی که اگر به آرامی شکم ماهی را فشار دهیم اسپرم شیری رنگ با فشار از آن خارج می شود. ماده ها گردترند و شکم برجسته ای به خاطر تخمدان بزرگ خود دارند. برآمدگی میله ای تناسلی شان حدود 1 – 2 سانتیمتر بیرون می زند و نوک آن گرد است ( تصویر 1 ). برای جلوگیری از استرس و آسیب رساندن به مولدین حاوی تخم و اسپرم جا بجای و جدا سازی آنها باید به آرامی و دقت انجام شود. در مزارع بزرگ تخصصی تکثیر قزل آلا ، تخمک گذاری و اسپرمیشن توسط هورمون های مانند هیپوفیز آزاد ماهیان یا هورمون های آزاد کننده گنادوتروپین ( GnRH/A ) انجام می شود. با این حال، بسیاری از مزارع قزل آلا برای القای تخمک گذاری و اسپرمیشن از هورمون ها استفاده نمی کنند. این مزارع ماهی شرایط محیطی لازم را برای تحریک رسیدگی جنسی مولدین فراهم می کنند. اگر مزرعه ماهی شرایط محیطی مطلوب را فراهم کند و مولدین را کمتر جابجا و دستکاری نماید تخم های با کیفیت و فراوانی را تولید خواهند کرد. و نیز برای چک کردن آمادگی شان ( اصطلاحاً معاینه ) از دستکاری غیر ضروری اجتناب باید نمود. بهترین راه برای فراهم نمودن شرایط محیطی مطلوب پایین آوردن سطح آب و افزایش سرعت آب تازه و تمیز در مخازنی ( یا استخر های ) که نرها و ماده ها از هم جدا هستند می باشد. و اگر به درستی انجام شود 7 – 10 روز بعد از جدا سازی نرها و ماده ها حدود 50 – 70 درصد از ماده ها برای تخم گیری آماده خواهند شد. در پاییز تخمریزی ماده ها اندکی کم و در بهار اندکی زیاد است زیرا دمای آب یکی از شرایط محیطی لازم و جلو برنده برای تخمک گذاری مولد ماده می باشد. ماده های که به شرایط محیطی مطلوب واکنش نشان نداده اند دوره تکثیر طولانی مدت خواهند داشت و زمان تخم گیری شان کمتر قابل پیش بینی خواهد بود.
پرورش و تغذیه مولدین قزل آلا
اگر تخم یا بچه ماهی خرید داری نشده و بلکه در مزرعه ماهی تولید شده اند کیفیت مولدینی که برای تکثیر نگهداری شده اند بسیار مهم است. فقط ماده ها و نره های سالم باید تکثیر شوند که دارای صفات خوب و قابل ارث به نسل بعدی باشند. بهترین صفات اندازه، ضریب تبدیل غذایی، نرخ رشد و مقاومت در برابر استرس و بیماری می باشد. جستجوی فنوتیپ ( صفات ) خوب در میان ماهی یک قاعده کلی برای به گزینی مولدینی که ژنوتیپ خوبی دارند می باشد. این بدین معنی است که وقتی یک ماهی برای تکثیر انتخاب شد ظاهر، ویژگیهای فیزیولوژیکی و ویژگیهای منحصر به فرد آن باید در نظر گرفته شود. بهترین سن برای انتخاب ماهی مولد از دیگر ماهیان موجود در مزرعه 10 ماهگی می باشد. مناسب ترین، بزرگترین و سالمترین نمونه ها از همان گروه سنی برای تکثیر در آینده باید انتخاب شوند. بعد از انتخاب و جدا سازی پیش مولد از سایر ماهیان باید جیره غذایی متفاوتی که پروتئین کمتری را دارد دریافت کنند. اگر پیش مولد جیره غذایی با پروتئین بالا دریافت کند بجای گناد تناسلی، عضلات و بدنشان رشد خواهند کرد. امروزه جیره های مناسبی برای پیش مولد و مولد به طور گسترده ای وجود دارد که از لحاظ پروتئین، انرژی، ویتامین ها و مواد معدنی بالانس شده اند.
گاهی اوقات رنگدانه های به جیره غذایی مولدین جهت تغییر رنگ تخم اضافه می شود. در شرایط مزرعه نرها در سال دوم و ماده ها در سال سوم بالغ می شوند (بجز قزل آلای دریاچه ای). در حدود 70 – 60 درصد از ماده های قزل آلای دریاچه ای قبل از وارد شدن به سال دوم بالغ می شوند. در طبیعت نر و ماده قزل آلای دریاچه ای بیش از 1 – 2 ساله بالغ می شوند. تراکم نگهداری مولدین 7 – 6 قطعه در هر متر مربع از استخر می باشد. هیچگونه مخازن یا استخرهای خاصی برای نگهداری مولدین وجود ندارد. در این حال باید به راحت قابل تمیز شدن باشد و همچنین به راحتی فضولات و غذا های خورده نشده از آن خارج شوند. و نیز بین 2 تا 10 بار آب آن در روز تعویض گردد. در بسیاری از مزارع ماهی در طول کل سال نرها و ماده ها را جداگانه نگهداری می کنند. چنین عملکردی مزیت قابل توجهی ندارد.
این صحیح است که نرها و ماده ها قبل از فصل تکثیر تفکیک شوند. با این حال، تعدادی نر جوان به مخزن ( یا استخر ) ماده ها قبل از تکثیر وارد می کنند این کار در جهت کمک در هماهنگ سازی و پیشبرد تخمک گذاری مولدین ماده می باشد. حتی پس از تخم کشی صحیح از ماده ها مقداری تخم و پروتئین تخم در شکم ماهی باقی خواهد ماند. اگر تخم های ماده ها خارج نشوند بر تخم های تولیدی سال آینده اثر منفی خواهد گذاشت و حتی ممکن است باعث تلف شدن مولد ماده گردد. بنابراین، اگر ماده ها به همراه نرها نگهداری می شوند آنها نیز باید تخم هایشان خارج شوند. نرها در فصل تکثیر بسیار پرخاشگر هستند. اگر ماده ها بعد از تخم کشی در کنار نرها باشند پرخاشگری نرها کاهش می یابد. و بنابراین تلفات و زخم های ناشی از مبارزه کاهش خواهد یافت.
آماده سازی تخمسرای قزل آلا
به موازات تفکیک مولدین نر و ماده قزل آلا و آماده سازی مولدین برای تکثیر تخمسرا نیز باید آماده شود. که شامل موارد زیر می باشد
یک - چک نمودن، تعمیر و تمیز نمودن سیستم های انتقال آب ورودی و خروجی
دو - تمیز کردن مخازن مولدین، گاری دستی، وسایل و تجهیزات تخمسرا
سه - ساختن و آماده نمودن وسایل توزین و اندازه گیری
چهار - تکمیل و تمیز نمودن کاسه و حوله تخمکشی
پنج - آماده سازی و تهیه مواد بی هوشی
ضد عفونی سیستم های ورودی و خروجی آب و وسایل تخمسرا را با فرمالین می توان انجام داد
دستورالعمل کار در تخمسرا
شامل انتخاب مولد مناسب، تخمکشی و اسپرمگیری، لقاح و انکوباسیون تخم ها و پرورش لاروهای خارج شده از تخم می باشد
